در واکنش به گزارش‌های حاکی از اینکه فروشندگان هواپیمای مسافربری در اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران محدودیت‌هایی را برای استفاده از این هواپیماها در نظر گرفته‌اند، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران چنین شرط‌هایی را غیرقابل قبول دانسته است.
قاسمی درباره “شروط آمریکایی‌ها برای واگذاری و نحوه استفاده هواپیماهای مسافربری در ایران” گفته است که “موضوعی که به عنوان شرط فروش هواپیما به ایران مطرح شده است، جدید نیست و این موضوع از ماه‌ها پیش و پس ازتفاهمی که در حوزه هسته‌ای میان ایران و ١+۵ انجام شد مطرح بود.”
سخنگوی وزارت خارجه طرح شرط‌هایی برای فروش هواپیما به ایران را نشانه عدم پایبندی کشورهای غربی به تعهداتشان در چارچوب برجام توصیف کرده و گفته است “اگر کشورهای غربی و اعضای ١+۵ در مورد فروش هواپیما شرطی مطرح کنند در واقع تاخیر و عهد شکنی خودشان را و کاری را که باید در ماه‌‌های گذشته و شاید حدود یک سال پیش انجام می‌دانند، اعلام می‌کنند.”
به گفته او، طبق برجام، کشورهای غربی ملزم بوده‌اند از همان لحظه دستیابی به توافق هسته‌ای، مجوز فروش هواپیما به جمهوری اسلامی و همکاری در سایر زمینه‌ها را صادر کنند و افزوده است که اگر فروش هواپیما به خوبی پیش برود، به معنی آن است که این کشورها “همان کاری را که باید زودتر انجام می‌دادند، با تاخیر انجام می‌دهند.”
وی گفت که در تمامی قراردادهای تجاری، دو طرف شرط‌هایی را مطرح می‌کنند و افزود: “اگر شروطی که این شرکت‌ها برای ما تعیین می‌کنند به معنی نفی یا دخالت در استقلال و حاکمیت ما باشد، قطعا پذیرفتنی نیست و ایران تحت هیچ شرایطی با چنین قراردادها، تفاهمات یا موافقتنامه‌ها همسو نخواهد شد و آنها را اجرا نخواهد کرد.”
سخنگوی وزارت امور خارجه با اشاره به این گزارش که شرط شرکت‌های خارجی برای فروش هواپیما به ایران، تعهد شرکت‌های هواپیمایی ایرانی به خودداری از ارائه خدمات به افراد ایرانی تحت تحریم باشد، گفت که در مورد مذاکرات و شرایط مطرح شده اطلاعی ندارد اما افزود که در معاملات کالا یا فناوری با خارج “براساس عزت، حکمت و مصلحت خودمان و منافع جمهوری اسلامی اقدام می‌کنیم.”
وی با یادآوری سابقه تحریم‌های خارجی علیه جمهوری اسلامی، گفته است که “ما بسیاری از محدودیت‌ها و تحریم‌های ظالمانه را پذیرفتیم اما تن به خواسته‌های ناحق دیگرن نخواهیم داد.”
یکی از آثار تحریم‌های خارجی علیه جمهوری اسلامی، محدودیت در خرید هواپیماهای مسافربری از کشورهای دیگر بوده که باعث شده است بسیاری از هواپیماهای ناوگان هواپیمایی ایران قدیمی و فرسوده باشد. طی سال‌های گذشته، فرسودگی این ناوگان و اجبار به خرید یا اجاره هواپیماهای نامرغوب و گاه کهنه خارجی یکی از علل بروز حوادث هوایی در جمهوری اسلامی دانسته شده است.
در چارچوب برجام، ایالات متحده با لغو تحریم فروش هواپیما و قطعات هواپیماهای مسافربری ساخت آن کشور به ایران موافقت کرد و زمینه مناسب را برای نوسازی ناوگان هوایی ایران فراهم آورد. کوتاه مدتی پس از اجرایی شدن برجام، مقامات جمهوری اسلامی از برنامه خرید ده‌ها فروند هواپیمای مسافربری از شرکت‌های معتبر خارجی خبر دادند. اخیرا اعلام شد که دو شرکت ایرباس و بوئینگ مجوز فروش هواپیما به ایران را از وزارت خزانه‌داری ایالات متحده دریافت کرده‌اند. شرکت بوئینگ کسب مجوز فروش تعدادی هواپیما به شرکت ایران ایر را تایید کرد.
بوئینگ یک شرکت آمریکایی است و شرکت اروپایی ایرباس هم که در خارج از ایالات متحده ثبت شده، بخشی از قطعات هواپیماهای ساخت خود را از سازندگان آمریکایی خریداری می‌کند.
برخی خبرگزاری‌ها ارزش کل خریدهای ایران از شرکت‌های هواپیماسازی را تا ۵٠ میلیارد دلار ارزیابی کردند و گفتند که صدور این مجوزها نشانه عزم دولت کنونی آمریکا به عمل به تعهدات اقتصادی آن کشور در چارچوب برجام است.
وزارت خزانه داری آمریکا نیز با صدور بیانیه‌ای صدور اولین مجوزهای فروش هواپیما به ایران را تایید کرد اما تاکید ورزید که “مجوزهای صادر شده شامل شرایط مشخصی است به نحوی که اطمینان حاصل شود این هواپیماها صرفا برای مقاصد مسافربری تجاری به کار خواهد رفت و به اشخاص حقوقی نام برده شده [در فهرست اشخاص و موسسات تحت تحریم آمریکا] فروخته یا منتقل نخواهد شد.”
در حالیکه دولت حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران می‌تواند فراهم آمدن امکان نوسازی و افزایش ایمنی ناوگان هواپیمایی مسافربری ایران را یکی از آثار مطلوب برجام عنوان کند، برخی از منابع وابسته به جناح مخالف دولت هشدار داده‌اند که شرکت‌های ایرانی با خرید این هواپیماها ملزم خواهند بود از ارائه خدمات هواپیمایی به نهادها و افراد تحت تحریم آمریکا خودداری کنند و عملا تحریم‌های خارجی را در داخل ایران به اجرا بگذارند.
دولت ایالات متحده گفته است که تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را لغو کرده، اما تاکید داشته که تحریم‌هایی که به دلایل دیگر از جمله نقض حقوق بشر، جلوگیری از دسترسی آزادانه شهروندان ایرانی به اطلاعات، حمایت از “سازمان‌های تروریستی” و دنبال کردن برنامه‌های موشکی علیه شماری از نهادها و مقامات جمهوری اسلامی وضع کرده همچنان برجاست.
در ایالات متحده نیز شماری از اعضای کنگره آن کشور، به ویژه نمایندگان عضو حزب جمهوریخواه که محتوای برجام را به نفع جمهوری اسلامی دانسته و با هرگونه امتیازدهی به ایران مخالف هستند، برنامه فروش هواپیماهای مسافربری آمریکایی به ایران را مورد انتقاد قرار داده‌اند.
انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر برگزار می‌شود و رئیس جمهوری جدید از اول ژانویه سال آینده کار خود را آغاز می‌کند. در صورت پیروزی نامزد حزب جمهوریخواه در این انتخابات، مشخص نیست که رفتار دولت آینده آن کشور با جمهوری اسلامی به چه شکل خواهد بود، به خصوص اینکه نامزد این حزب به شدت با برجام مخالفت کرده است.